Een long-read over synodale en missionaire kerk.
Missionaire parochies zijn druk met de ontwikkeling van methodes en organisatiemodellen. Er blijft weinig tijd over voor reflectie over de kerkhervorming die paus Franciscus met zijn wereldwijde synode in gang zette. Maar die kerkhervorming draait juist om Jezus’ boodschap dat niemand buitengesloten mag worden. Wees wat je preekt en preek wat je bent, het hadden Zijn woorden kunnen zijn. Missionariteit en synodaliteit zijn geen tegenstelling, maar twee kanten van een medaille.
Vrijwel elke parochie of lokale kerkgemeenschap probeert met aantrekkelijker vieringen, leerhuizen, charitatieve acties, leuke dingen voor de kinderen en open-kerkdeuren voor de buurt nieuw elan uit te stralen. Verdwenen is de ijzersterke driehoek kerk-gezin-school waardoor nieuwe aanwas niet langer vanzelfsprekend is. Vroeger betekende missionair dat katholieken erop uit gingen om de wereld te veranderen, nu betekent missionair de weg naar binnen om opnieuw het leerlingschap van Jezus te ontdekken en te beleven. De ontwikkeling van methodes en werkmodellen vraagt veel van parochies en dan vraagt Rome ook nog eens om mee te doen aan het synodaal proces dat de Kerk onder aanvoering van paus Franciscus twee jaar terug in gang zette.
Revitalisatie
De hooggestemde idealen van de wereldwijde synode lijken dus maar weinig besteed aan parochies die aan de gang zijn gegaan met een nieuw verstaan van missionariteit.
De noeste parochie-ijveraars vinden de Canadese priester en publicist James Mallon aan hun zijde. In zijn boek ‘Als God renoveert’ biedt hij inspirerende handvatten voor revitalisatie. ‘Gastvrijheid’, ‘opbouwende muziek’ en ‘aansprekende preken’, zijn er een paar. Maar alleen, aldus Mallon, een persoonlijk doorleefd geloof en vurige verkondiging zijn doorslaggevend voor enige kans van slagen. Hierbij toont deze oud-pastoor van de succesvolle Benedictusparochie op het schiereiland Nova Scotia in Canada zich geen naïeve happy-clappy apostel. Hij benoemt net zo goed de taaie weerstand in veel parochies tegen verandering. Hij signaleert oude pastorale modellen, terwijl de secularisatie en vervreemding van Kerk en christelijk geloof zich versneld hebben doorgezet.
Toch hoeft men niet bij de pakken neer te zitten. Mallon wijst op de oermenselijke drang om ergens bij te willen horen. Maak gebruik van dit mechanisme, wil hij maar zeggen, door de parochianen dan ook volop te betrekken in het kerkgesprek en bij de activiteiten die daaruit voortkomen. Zie ze niet langer als geloofsconsumenten maar als volwaardige partners met waardevolle inzichten en ervaring. Hij waarschuwt voor de valkuil van het aloude klerikalisme. De pastoor mag dan wel zijn verdwenen, maar de pastorale werkgroep neemt vrolijk zijn rol over. Zo moet het niet, aldus Mallon.
Christocentrisch
Toeval of niet, hij raakt met zijn pleidooi voor het breed gevoerde kerkgesprek en het gevaar van klerikalisme precies twee elementen die ook in de wereldwijde synode belangrijke thema’s vormen. Het kerkgesprek en de bestuurlijke hervorming hebben maar één doel: dat is om als organisatie geloofwaardiger voor de dag te komen, in lijn met de droom van de vestiging van Gods rijk op aarde, waar geen armoede meer is en geen oorlog. De Duitse bisschop en ordebroeder van de Salesianen van Don Bosco Stefan Oster zet het in een scherp, christocentrisch perspectief: ‘Jezus heeft een boodschap voor de wereld en daarvoor heeft hij Zijn kerk nodig’.
Die boodschap is dat God de wereld liefheeft en dat een Kerk dus mee zal moeten leven met de hele mensheid. Ze predikt over Jezus’ omarming van alle mensen. Maar binnen die kerk heerst nog te vaak een cultuur van klerikalisme waarvoor Mallon waarschuwt, maar ook de Belgische bisschop Koen van Houtte. Hij vertegenwoordigde zijn land als synodevader op de Synode en blikt daarop terug in het tijdschrift ‘Samen’. Hij neemt geen blad voor de mond als hij zegt dat ‘de Synode en paus Franciscus in een opvallende tussenkomst, komaf willen maken met de kwaal van het klerikalisme’. De diensttaak van gewijde ambtsdragers ‘vormt nooit een reden om anderen autoritair of respectloos te behandelen’. En ook hij roert het punt aan dat de kerk veel ‘inclusiever’ zal moeten zijn.
Nog steeds sluit die kerk mensen uit vanwege hun levenswandel, seksuele praxis of louter op grond van hun vrouw-zijn. Tegelijk predikt ze over Jezus’ omarming van alle mensen, inclusief de tollenaars en overspeligen. Op zijn zachtst gezegd roept dit weerbarstige gevoelens op. De noodzaak om te zijn wat je preekt en te preken wat je bent zal veel dieper moeten landen bij de gewone gelovigen en helemaal bij voorgangers en kerkleiders. Op dit punt vallen de idealen van de synode en Mallons overtuiging samen dat alleen gedeeld en gelijkwaardig partnerschap van alle gedoopten de kerk kan doen opbloeien, lokaal en wereldwijd.
Parochiële agenda
Blijft de vraag hoe je als plaatselijke parochiegemeenschap naast de missionaire uitdagingen kunt bijdragen aan het synodale proces. Er zijn geen kant-en-klare recepten, maar misschien valt te denken aan hoe je de inclusiviteitsgedachte nadrukkelijker op de parochiële agenda kunt zetten. Het vormt een van de kernpunten van de synode die in de toekomst grote consequenties kan hebben voor het bestuur van de kerk en een gelijkwaardige rol voor de vrouw. Maar denk ook aan mensen die uitgesloten worden van de sacramenten, een pijnpunt dat zich moeilijk laat rijmen met paus Franciscus’ aansporingsbrief Amoris Laetitia (de vreugde van de liefde).
Of je als lokale kerk het accent legt op missionariteit dan wel synodaliteit, aan één ding valt niet te ontkomen: laten zien hoe Jezus in jou werkt, door wat jij doet voor de ander, voor je dorp, streek of stad. Kerk ben je door je uitstraling naar de wereld, maar ook in dialoog mét die wereld. Over die dialoog zal de tweede zitting van de Synode gaan, aanstaande oktober. Huiswerk genoeg, dus.
Van Werenfried Griffioen i.o.v. ‘Luisterend op weg’
Geraadpleegde bronnen: Marc Steen – MISSIONAIRE PAROCHIEVERNIEUWING, Reflecties in kritische dialoog met James Mallons Divine Renovation, in Collationes 51 (2021) 5-23; Koen Vanhoutte – EEN SYNODALE MISSIONAIRE KERK, Synodevader Koen Vanhoutte blikt terug, in Samen, januari-februari 2024;
Bron foto: Sant’Egidio Amsterdam
